فرصت‌های نهفته در اعتراف ترامپ به توان پهپادی ایران!

امروزه توانمندی در عرصه فناوری‌های نوین و به‌ویژه صنایع دفاعی، به یکی از کلیدی‌ترین ارکان اساسی حفظ استقلال و تداوم پیشرفت کشورها و تامین کننده منافع ملی در فضای پیچیده رقابت‌های ژئوپلیتیکی منطقه‌ای و جهانی بدل شده است. دیگر نمی‌توان امنیت پایدار و توسعه همه‌جانبه را تنها در چارچوب مرزهای جغرافیایی تعریف کرد؛ بلکه این مفاهیم، ابعادی فرامنطقه‌ای و بین‌المللی یافته‌اند که در آن، دیپلماسی فعال و هوشمند، نقشی بی‌بدیل ایفا می‌کند. در این میان، کشورمان، با تجربه‌ای گران‌بها از عبور از تحریم‌های ظالمانه و با اتکا به نبوغ و همت فرزندان خود، به جایگاهی رفیع در عرصه خودکفایی دفاعی دست یافته است. این دستاورد سترگ، نه تنها سپری مستحکم در برابر تهدیدات متنوع و پیچیده ایجاد کرده، بلکه پنجره‌ای نو به سوی ایفای نقشی فعال‌تر در معادلات منطقه‌ای و جهانی و همچنین، گشودن مسیرهایی تازه برای رونق اقتصادی گشوده است. صادرات تسلیحات و فناوری‌های دفاعی، که تا همین چندی پیش شاید تنها یک آرمان دور به نظر می‌رسید، امروز به یک واقعیت ملموس و یک فرصت راهبردی تبدیل شده است. این فرصت، نه تنها می‌تواند منابع ارزی قابل توجهی را برای کشور به ارمغان آورد، بلکه به عنوان یک ابزار قدرتمند در دیپلماسی دفاعی، قادر است پیوندهای راهبردی کشورمان را با ملت‌های دوست و همسو تحکیم بخشد و وزن و اعتبار ایران را در پهنه گیتی افزایش دهد. پیمودن این مسیر پرافتخار، نیازمند نگاهی جامع، برنامه‌ریزی دقیق و عزمی ملی است تا از این ظرفیت بی‌نظیر، حداکثر بهره‌برداری صورت گیرد و صنایع دفاعی کشورمان، علاوه بر تضمین امنیت پایدار، به یکی از ستون‌های اصلی رشد و شکوفایی اقتصادی مبدل گردد.

چشم‌انداز کنونی بازار جهانی تسلیحات، آنگونه که در گزارش‌های مراکز معتبر بین‌المللی ترسیم شده، حکایت از رشد فزاینده تقاضا و رقابت تنگاتنگ میان بازیگران این عرصه دارد. گزارش دسامبر ۲۰۲۴ موسسه تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم (SIPRI)، به روشنی نشان می‌دهد که درآمد حاصل از فروش تسلیحات و خدمات نظامی توسط ۱۰۰ شرکت برتر این حوزه در سال ۲۰۲۳ به رقم خیره‌کننده ۶۳۲ میلیارد دلار بالغ گردیده که نسبت به سال پیشین، رشد واقعی ۴.۲ درصدی را تجربه کرده است. این روند صعودی، تقریباً در تمامی مناطق جهان قابل مشاهده بوده و به‌ویژه شرکت‌های مستقر در روسیه و خاورمیانه، شاهد افزایش چشمگیر درآمدهای خود بوده‌اند. نکته حائز اهمیت دیگر در این گزارش، اشاره به کارایی بیشتر تولیدکنندگان کوچکتر در پاسخگویی به تقاضاهای جدید ناشی از بحران‌های منطقه‌ای و جهانی، از جمله جنگ در غزه و اوکراین و تشدید تنش‌ها در شرق آسیا است. این تحولات، در کنار برنامه‌های گسترده نوسازی ظرفیت‌های دفاعی در سایر نقاط جهان، فضایی را ایجاد کرده که در آن، کشورهایی با صنایع دفاعی خلاق، پویا و منعطف، قادر خواهند بود سهم قابل توجهی از این بازار پررونق را به خود اختصاص دهند. در چنین بستری، غفلت از پتانسیل‌های عظیم صادراتی صنایع دفاعی کشورمان، به معنای چشم‌پوشی از یک فرصت استراتژیک و اقتصادی بی‌بدیل خواهد بود که می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری برای آینده کشور در پی داشته باشد. پیش‌بینی‌ها نیز حاکی از ادامه این رشد در سال‌های آتی است و بسیاری از شرکت‌های بزرگ تسلیحاتی، با افزایش ظرفیت تولید و استخدام نیروی انسانی، خود را برای پاسخگویی به این تقاضای فزاینده آماده می‌کنند. این موضوع نشان می‌دهد که زمان برای ورود قدرتمند و برنامه‌ریزی شده کشورمان به این بازار، بسیار مناسب است.

محصولات دفاعی ساخت کشورمان، که ثمره سال‌ها تلاش، تحقیق و نوآوری متخصصان و دانشمندان داخلی در شرایط دشوار تحریم‌های همه‌جانبه است، از ویژگی‌های منحصربه‌فرد و برجسته‌ای برخوردارند که آنها را از بسیاری از محصولات مشابه در بازارهای جهانی متمایز می‌سازد. یکی از کلیدی‌ترین این ویژگی‌ها، تلفیق هوشمندانه ابتکارات بومی با فناوری‌های روز دنیاست که منجر به تولید تجهیزاتی با کارایی بسیار بالا و در عین حال، قیمت تمام شده به مراتب پایین‌تر شده است. این مزیت رقابتی، حتی از دید مقامات ارشد کشورهای دیگر نیز دور نمانده و بارها مورد اشاره قرار گرفته است. به عنوان نمونه، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، در جریان نشست اخیر خود در دوحه قطر، با لحنی آمیخته به تحسین و شگفتی، از کیفیت و توانمندی پهپادهای ساخت ایران سخن گفته و آنها را «خیلی خوب، سریع و موثر» توصیف کرده بود. وی همچنین به تفاوت فاحش قیمت این پهپادها با نمونه‌های آمریکایی (۳۵ تا ۴۰ هزار دلار در برابر ۴۱ میلیون دلار) اذعان کرد. این اعتراف صریح، آن هم از زبان  رئیس جمهور ایالات متحده که خود پرچمدار تولید و صادرات سلاح در جهان است، به تنهایی گواهی بر سطح بالای نوآوری و کارآمدی صنایع دفاعی کشورمان است و اعتبار برند محصولات دفاعی ایرانی در بازارهای جهانی را به شکل قابل توجهی افزایش داد. این توانمندی در تولید محصولات باکیفیت و مقرون‌به‌صرفه، به ویژه برای کشورهای در حال توسعه و یا کشورهایی که به دنبال تنوع‌بخشی به منابع تامین تسلیحاتی خود و کاهش وابستگی به قدرت‌های سنتی آنهم با کمترین هزینه هستند، گزینه‌ای بسیار جذاب و قابل تامل محسوب می‌شود و می‌تواند بازارهای گسترده و جدیدی را پیش روی صادرکنندگان تجهیزات دفاعی کشورمان بگشاید و ما را بیش از پیش در مسیر کاهش وابستگی به اقتصاد نفتی قرار دهد. این تنها یک نمونه از توانمندی‌های کشورمان است و در سایر حوزه‌ها نظیر سامانه‌های موشکی، تجهیزات دریایی و جنگ الکترونیک نیز شاهد دستاوردهای مشابهی هستیم که پتانسیل صادراتی بالایی دارند.

اما ارزش و اهمیت صادرات تسلیحات و فناوری‌های دفاعی، به هیچ وجه به درآمدهای ارزی مستقیم حاصل از فروش اولیه محدود نمی‌گردد. این نوع صادرات، به دلیل ماهیت پیچیده، فناورانه و راهبردی خود، زمینه‌ساز ایجاد یک «زنجیره وابستگی خدماتی و پشتیبانی» بلندمدت میان کشور صادرکننده و کشور خریدار می‌شود. هر سامانه دفاعی پیشرفته‌ای که به کشور دیگری منتقل می‌شود، نیازمند مجموعه‌ای از خدمات جانبی و مستمر است که شامل آموزش تخصصی نیروهای آن کشور برای بهره‌برداری صحیح و موثر از سامانه، برنامه‌های منظم تعمیر و نگهداری برای حفظ آمادگی عملیاتی و افزایش طول عمر تجهیزات، تامین به‌موقع و مطمئن قطعات یدکی در طول چرخه عمر سامانه، و در نهایت، اجرای برنامه‌های ارتقاء و نوسازی برای مقابله با تهدیدات نوظهور و حفظ برتری فناورانه است. تمامی این مراحل، نه تنها به معنای تداوم جریان درآمدهای ارزی برای کشور صادرکننده در طول سالیان متمادی است، بلکه به تدریج منجر به ایجاد یک رابطه عمیق، پایدار و چندوجهی میان دو کشور می‌شود. این «همکاری فنی-نظامی» مستمر، می‌تواند بسترساز گسترش و تعمیق همکاری‌ها در سایر حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، علمی و حتی فرهنگی گردد و به تقویت همبستگی و هم‌افزایی میان کشورهای دوست و همسو بیانجامد.